Clickertraining

Wat is Clickertraining?

​‘Clickertraining’ is de meest gangbare term voor de trainings- of leermethode gebaseerd op wat we weten over hoe levende wezens leren.

Onderzoek heeft aangetoond dat eender welk wezen – of het nu een hond, kat, dolfijn, vogel, vis, paard, koe of mens is – eerder handelingen leert en herhaalt die iets opleveren die het als prettig en fijn ervaart. Clicker trainers zorgen dus voor consequenties die iets opleveren voor hun dier, in ruil voor gedrag wat de trainer graag wil zien.

Deze consequenties noemen we ‘beloningen’ en het proces heet ‘bekrachtigen’ (versterken). Daarom is clickertraining een trainingssysteem gebaseerd op positief bekrachtigen van gedrag.

Clickertraining met hond

Waarom is clickertraining effectief?

Wanneer een dier opzettelijk een bepaald gedrag vertoont om daarmee gewenste consequenties te verkrijgen, zoals dieren die getraind zijn door middel van clickertraining geneigd zijn te doen, dan leren ze op een manier die door wetenschappers ‘operante conditionering’ genoemd wordt.

Dieren (of mensen) kunnen ook een handeling, situatie, plaats, persoon of object met een consequentie associëren, of dat nu een prettige of onprettige associatie is. Hoe meer een bepaalde situatie of omgeving gepaard gaat met een specifieke consequentie, hoe sterker de associatie. Deze manier van leren wordt ‘klassieke conditionering’ genoemd en duidt op reflexief of automatisch gedrag, anders dan opzettelijk gedrag.

Hoewel clickertraining in eerste instantie gebruik maakt van klassieke conditionering, wordt het al snel operante conditionering zodra het dier opzettelijk een handeling herhaalt om daarmee een beloning te verkrijgen. Trainen door middel van operante conditionering leidt tot opzettelijk gedrag, terwijl trainen door middel van klassieke conditionering leidt tot automatisch gedrag (het gedrag wordt een gewoonte, zonder nadenken uitgevoerd).

Het verschil tussen een dier wat opzettelijk gedrag vertoont en een dier wat dit uit gewoonte doet, is enorm. Operant geconditioneerde (o.a. d.m.v. clickertraining) dieren proberen nieuwe gedragingen te leren. Ze herinneren zich gedragingen zelfs jaren later nog omdat ze zich bewust waren van hetgeen ze leerden terwijl ze het leerden, in plaats van ze, zonder zich daar bewust van te zijn, tot een gewoonte te laten worden. Hun zelfvertrouwen wordt vergroot omdat ze controle hebben over de consequenties van hun acties. Ze zijn enthousiast omdat ze verwachten dat die consequenties plezierig zijn.

Waarom wordt een clicker gebruikt?

Het essentiële verschil tussen clickertraining en andere beloningsgerichte training is dat het dier exact verteld wordt welk gedrag een beloning oplevert. Deze informatie wordt kenbaar gemaakt door middel van een specifiek en uniek geluid, de click, die plaatsvindt op hetzelfde moment als waarop het gewenste gedrag zich voordoet. De beloning volgt.

Zonder het horen van die click tijdens een handeling, kan het zijn dat het dier niet de link legt tussen die handeling en de beloning. Of het dier associeert de beloning met een andere, ongewenste handeling. Met de click kan de trainer een handeling precies ‘markeren’, zodat het dier precies weet wat het aan het doen was. Daarom noemen clicker trainers de click een ‘gebeurtenis markeerder’ (‘event marker’). De click verbindt ook de handeling en de beloning daarvan, en daarom wordt het ook wel een ‘overbruggingssignaal’ (‘bridging signal’)
genoemd.

Waarom de click gebruiken en niet gewoon een woord?

Een click is krachtiger voor het gebruik tijdens training dan een gesproken woord omdat het geluid niet in andere situaties voorkomt. Het geluid van de click betekent maar één ding; er komt een beloning aan vanwege hetgeen jij deed toen je de click hoorde. Het geluid van de click kan direct geproduceerd worden op het exacte moment dat een handeling zich voordoet. Zelfs een hele korte en subtiele handeling, bijvoorbeeld knipperen met een oog, of de beweging van een oor, kan geclickt worden.

Anders dan onze stem, die hetzelfde woord op verschillende manieren kan zeggen en daardoor steeds verschillende emoties of betekenissen kan uitten, klinkt de click altijd hetzelfde; de betekenis is nooit anders. Mensen zijn zeer verbale wezens, maar onze huisdieren zijn dat niet. Het kan moeilijk voor ze zijn een enkel woord uit een stroom betekenisloze woorden die ze ons elke dag horen gebruiken, op te vangen. De betekenis van de click is echter altijd duidelijk. De click is altijd bedoelt voor het dier en het betekent altijd iets goeds.

De duidelijkheid waarmee een click de trainer helpt met zijn dier te communiceren heeft een groot effect op hun relatie. Er is onderling meer interactie en de trainer en het dier worden interessanter en leuker voor elkaar.

Hoe werkt clickertraining?

De trainer clickt op het moment dat een handeling zich voordoet; het paard tilt een hoef op, de trainer clickt tegelijkertijd. De hond zit, de trainer clickt. Clicken is als het nemen van een foto van het gedrag dat de trainer wil bekrachtigen. Na het ‘nemen van de foto’ geeft de trainer het dier iets wat het fijn vindt, meestal een klein stukje voedsel maar soms ook spel, lichamelijk contact of andere beloningen.

Al heel snel (soms al binnen twee of drie clicks) zal het dier het geluid van de click associëren met iets wat het prettig vindt; de beloning. Omdat het dier die fijne ervaring wil herhalen, zal het de handeling die het deed op het moment van de click herhalen.

Iedere handeling of ieder gedrag kan getraint worden door het volgen van deze drie simpele stappen:

  • Verkrijg het gedrag;
  • Markeer het gedrag;
  • Bekrachtig/versterk het gedrag.

Hoe vragen clickertrainers om gedrag?

Clicker trainers zijn anders dan traditionele trainers in zoverre dat zij wachten totdat het dier een gedrag goed begrijpt voordat zij een commando of ‘cue’ gebruiken. Een ‘cue’ (signaal) is de naam van een gedrag, zoals ‘zit’, of een handbeweging of ander duidelijk signaal. Totdat het dier weet wat het gewenste gedrag is, ongeacht de naam ervan, zou het gebruiken van een commando of ‘cue’ nutteloos zijn.

Wanneer een dier een aantal keer voor een handeling geclickt is en dan die handeling vol zelfvertrouwen herhaalt, waarmee het laat zien dat het precies weet welke handeling leidt tot de click en een beloning, pas dan is het dier er klaar voor om de naam van een handeling te leren. Clicker trainers noemen dit het ‘introduceren van een signaal’.

Om het dier de naam van of het signaal voor een handeling aan te leren, zegt of gebaart de trainer de ‘cue’ voordat het dier de handeling herhaalt. Na een aantal herhalingen begint de trainer te clicken en belonen als het dier de handeling vertoont, maar alleen nadat de ‘cue’ is gegeven. Er volgt geen click als het dier de handeling vertoont zonder eerst daarvoor een ‘cue’ gekregen te hebben. Het dier leert snel om te luisteren of uit te kijken naar de cue, want die vertelt het dier; als je nu dit gedrag vertoont, krijg je een click en een beloning.

Wat als het dier niet gehoorzaamt na de cue?

Dieren die getraint zijn door middel van clickertraining willen gedrag vertonen waarvoor ze in het verleden beloont zijn. Als ze de betekenis van de cue begrijpen en de beloning willen verkrijgen, zullen ze het gedrag of de handeling vertonen. Als dieren een handeling niet vertonen, gaan clickertrainers er niet vanuit dat het dier ‘ongehoorzaam’ is. In plaats daarvan stelt de trainer zichzelf de volgende vragen:

  • Kent het dier de betekenis van de cue?
  • Kent het dier de betekenis van de cue in de omgeving waarin die het eerst was aangeleerd, maar niet in de omgeving waarin de cue werdt gegeven?
  • Is de beloning voor het doen van de handeling voor het dier gewild genoeg?

Na het beantwoorden van die vragen, evalueert de trainer het trainingsproces opnieuw om er zeker van te zijn dat het dier de betekenis van de cue in alle omstandigheden kent, ongeacht de afleidingen, en zich beloont voelt voor het vertonen van de handeling.

Moeten de clicker en voer altijd voor elk gedrag gebruikt worden?

Nee. Wanneer een gedrag eenmaal geleerd is en op ‘commando’ staat, dan is er meestal geen noodzaak tot clicken, omdat het dier het gedrag begrijpt. Clickertrainers kunnen het gedrag onderhouden door het vervangen van uitzonderlijk lekker voer met sporadische en minder intense beloningen zoals een aai of verbaal prijzen.

Geleerde cues en handelingen worden ook onderhouden door real-life beloningen; bijvoorbeeld rustig zitten bij de voordeur wordt beloond door het openen van de deur zodat de hond naar buiten kan. Clickertrainers bewaren dan clicks en voerbeloningen voor de volgende nieuwe handeling die ze willen aanleren.